Ölünceye kadar bakma sözleşmesinin iki tarafı bulunmaktadır. Sözleşmenin bakım borçlusu, bakım alacaklısı yaşadığı sürece bakımını üstlenerek buna ilişkin tüm özeni göstermeyi ve sözleşmede belirtilen bakım alacaklısının ihtiyaçlarına cevap vermeyi taahhüt eder. Bakım alacaklısı ise, malvarlığının bir kısmını veya tamamını bakım borçlusuna karşı edim olarak vaat etmektedir.
Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Nasıl Yapılır?
Ölünceye kadar bakma akdi, Türk Borçlar Kanunun 612. maddesi gereği miras sözleşmesi hükümlerine tabi tutulmuştur. Bu nedenle sözleşmenin nasıl yapılacağı miras sözleşmesi hükümlerine göre belirlenmektedir.
Bu sözleşmenin yapılabilmesi için öncelikle sözleşme taraflarının mevcut bulunması gerekir. Sözleşmenin bir tarafı bakım borçlusu, diğer tarafı bakım alacaklısı olarak adlandırılır. Bakım borçlusu, sözleşmede bakım alacaklısı ölene dek ona bakmayı ve sözleşme kapsamında alacaklıya karşı sorumluluklarını yerine getirmeyi vaat eden kişidir.
Bakım alacaklısı ise, bakım borçlusunun kendisine ölene dek bakmayı kabul etmesi nedeniyle mal varlığının belli bir kısmını veya tamamını bakım borçlusuna vermeyi taahhüt etmektedir. Sözleşmenin tarafları veya bunların temsilcileri sözleşmeyi kanunda öngörülen şekil şartlarına göre yetkililer ile düzenleyerek bu sözleşmeye resmiyet kazandırabilir. Bu yetkililere ve sözleşmenin nerede yapıldığına ve genel şartlarına aşağıda değindik.
Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Şartları
Ölünceye kadar bakma sözleşmesi, mevzuatta şekil şartlarına uygun hazırlanması gereken akit türlerinden biridir. Bu sözleşmenin kanunda öngörülen biçimde belirtilen şekil şartlarına uyularak hazırlanmalıdır. Sözleşmenin resmi şekilde yapılması öngörülmüştür.
Türk Borçlar Kanunu 612. maddesinde ölünceye kadar bakma sözleşmesinde söz konusu mirasçı ataması olmasa dahi miras sözleşmesi biçiminde hazırlanması gerektiği belirtilmiştir. Miras sözleşmesi, resmi vasiyetname biçiminde düzenlenmektedir. Türk Medeni Kanunun 532. maddesinde  vasiyetnameyi düzenlemeye yetkili kurum ve kişiler sulh hakimi, noter veya kanunla kendisine bu yetkinin verildiği diğer görevliler olarak belirlenmiştir.
Bu halde düzenlenecek olan ölünceye kadar bakma sözleşmesi, Türk Borçlar Kanunu gereği miras sözleşmesi hükümlerine tabi olup resmi vasiyetname şeklinde düzenlenecektir. Miras sözleşmesini düzenleme yetkisi sulh hakimi, noter veya kanunla yetkilendirilmiş diğer kişiler olduğundan ölünceye kadar bakma sözleşmesini düzenlemeye de bu kişiler yetkili olup bu kişiler tarafından düzenlenmeyen sözleşmeler, ölünceye kadar bakma sözleşmesi şekil şartı noksanlığı nedeniyle geçersiz sayılacaktır.
Uygulamada genellikle noter huzurunda yapılan bu sözleşmede 2 tanık da hazır bulunmalıdır. Bu sözleşme anne-baba ile çocukları arasında da yapılabilir ancak bu durumda diğer mirasçıların saklı payları zedelenmeyecek şekilde sözleşmenin yapılmasına dikkat edilmelidir. Aksi halde yargıtay kararları gereğince tenkis davası söz konusu olabilecektir.
Ölünceye kadar bakma sözleşmesine konu edilen mallar, sözleşmede bakıma muhtaç olan kişiye ait olmalıdır. Henüz maliki olmadığı ancak ileride olabileceği mallar da bu sözleşmeye konu edilebilir. Bunun haricinde üçüncü kişilere ait mallar, ancak o kişilerin muvafakati ile bu sözleşmeye konu edilebilir.
Bu sözleşmede bakıma muhtaç kişi ile bakım yükümlüsü aynı evde yaşamak zorundadır. Ancak taraflar aralarında anlaşarak sözleşmeye bunun aksini belirten bir hüküm koyabilirler. Bakım yükümlüsü, edindiği bu malı başka kişilere satabilir, devredebilir.
Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Gerekli Evraklar
Ölünceye kadar bakma sözleşmesi gerekli evrakların neler olduğu aktin nerede yapılacağına göre değişkenlik göstermektedir. Bu sözleşme Tapu Sicil Müdürlüğünde düzenlenebileceği gibi noter veya sulh hakimliğince de hazırlanabilmektedir.
Tapu Sicil Müdürlüğünde düzenlenecek olan sözleşmelerde;

• Sözleşmeye konu olan taşınmazın tapu senedi
• Sözleşmenin tarafları bulunan bakım borçlusu ve bakım alacaklısı veya bu kişileri temsil edenler ile huzurda bulunacak iki tanığın kimlikleri
• Sözleşmenin taraflarının iki adet fotoğrafı
• Sözleşmeye konu taşınmazın emlak beyan değerini gösteren belediyeden alınan belge.

Noterde veya Sulh Hakimliğinde düzenlenecek olan sözleşmelerde;

• Mevzuatta öngörülen şekil şartlarına uygun olarak hazırlanmış aktin aslı veya   onaylanmış örneği
• Sözleşme taraflarından bakım borçlusuna yazılı olarak verilmiş taşınmazın tescilini yetkisi
• Sözleşmede açıkça bakım borçlusuna taşınmazın tescili yetkisi verilmemiş ise sözleşmenin diğer tarafının istemi veya buna ilişkin mahkeme kararı
• Sözleşme taraflarından bakım borçlusunun fotoğrafı
• Sözleşmeye konu taşınmazın emlak beyan değerini gösteren belediyeden alınan belge.

Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi İptali
Türk Borçlar Kanunun 615. maddesinde düzenlendiği üzere ölünceye kadar bakma akdinin iptal davası mevcuttur. İlgili maddeye göre, sözleşme taraflarından bakım alacaklısı, ölünceye kadar bakma sözleşmesi nedeniyle nafaka yükümlüsü olduğu diğer kişilere karşı bu sorumluluğunu yerine getirmekte güçlük çekiyorsa nafakadan yoksun kalan kişiler tarafından sözleşmenin iptali için dava açılabilmektedir. Bunun dışında ölünceye kadar bakma sözleşmesi sebebiyle tapu iptali ve tescil davası da açmak mümkün kılınmıştır. Bunlar her somut olayda ayrıca değerlendirilmelidir. Süreci sağlıklı şekilde işletebilmek ve hak kaybı yaşamamak adına muhakkak miras avukatından hukuki danışmanlık alınmalıdır.
Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Saklı Pay ve Tenkis Davası
Mevzuatta kişilerin edindikleri veya sahip oldukları mallar üzerindeki tasarrufları konusunda herhangi bir kısıtlama mevcut değildir. Yani kişiler ölene dek kazandıkları veya sahip oldukları malları tasarruf edebilmektedir. Ancak ölüme bağlı yapılan tasarruflar konusunda kanunkoyucu düzenleme ile ölenin yasal mirasçılarının hak kaybının önüne geçmeyi amaçlamıştır.  Bu önlemin hukuk dilindeki karşılığı saklı paydır.
Saklı Paylı Mirasçı: Saklı pay mirasçı saklı paya sahip yasal mirasçıdır. Saklı paylı mirasçı, miras bırakanı hısımlığı sebebiyle kanun tarafından mirasçılık sıfatı kazanan kişilerdir. Medeni Kanunumuz miras bırakanın altsoyu, eşi, anne ve babasını saklı paylı mirasçı olarak öngörmüştür. Saklı paylı mirasçılar her halükarda (istisna :reddi miras)  terekeden belli oranda pay alacaklardır.
Ölünceye kadar bakma sözleşmesiyle taahhüt edilen malvarlığının bakım alacaklısına devriyle saklı paylı mirasçıların haklarına tecavüz edilmesi mümkündür. Bu halde saklı pay sahibi mirasçılar tenkis davası açabilecektir.
Tenkis Davası: Tenkis davası, saklı paylı mirasçıların diğer kişiler tarafından paylarına tacavüz halinde söz konusu paylarını geri almak için açabilecekleri davadır. Ölünceye kadar bakma sözleşmesiyle saklı paylı mirasçının payına tecavüz varsa mirasçı tenkis davası açabilecektir.
Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi ile Tapu Devri
Eğer ölünceye kadar bakma akdinin tapu müdürlüğünde gerçekleşirse taşınmazın devri de orada olacak anlamına gelir. Şayet sözleşme noter veya sulh hakimliği huzurunda yapılırsa bu halde tapu devrinin gerçekleşebilmesi için tarafların tapu müdürlüğüne başvurması aranır. Eğer mal sahibi tapu müdürlüğüne gitmekten kaçınması halinde dava açılabilecektir.
Tapu Devri Ne Zaman Olur:  Ölünceye kadar bakma sözleşmesi tapuda yapılırsa sözleşmenin yapılması ile tapu devri aynı anda gerçekleşir. Sözleşme noter veya sulh hakimliği huzurunda yapılırsa sözleşme yapıldığı anda mülkiyet kendiliğinden geçiş yapmaz. Tarafların tapu müdürlüğünde devir işlemi yapılır. Bu halde tapuya gidildiği aşamada mülkiyet geçişi sağlanacaktır.
Tapuya Şerh: Bakım karşılığı gayrimenkul devredileceğinin öngörüldüğü ölünceye kadar bakma sözleşmelerinde, gayrimenkul sözleşmenin başında devredilebilmektedir. Fakat kanun koyucu bakım borçlusunun ifadan kaçınabileceğini öngörerek bakım alacaklısına devredilen gayrimenkul üzerinde ipotek tesis etme hakkı öngörmüştür. Söz konusu ipotek hakkı devrin gerçekleştiği tarihten itibaren üç ay içinde kullanılmalıdır.
Tapu Harcı: Bakım alacaklısı yukarıda değindiğimiz ipotek hakkını kullanmak istemesi halinde gayrimenkulün bedelinin binde 4.55’i oranında tapu harcı ödemesi gerekecektir.
Ölünceye kadar bakma sözleşmesi hazırlanması ile ilgili tarafların daha sonra mağdur olmaması adına ölünceye kadar bakma sözleşmesinin hazırlanmasında alanında uzman bir avukattan yardım alması gerekir. Zira tarafların aleyhine sözleşme maddelerinin konulması her iki taraf bakımından büyük hak kayıpları yaşatabilmektir.
Konu ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Nedir?
Bakım borçlusunun bakım alacaklısı ölene kadar ona bakmayı ve gerekli özeni göstermeyi; bakım alacaklısının da bunun karşılığında malvarlığının tamamını veya bir kısmını bakım borçlusuna devretmeyi üstlendiği sözleşmedir.

Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Nasıl Yapılır?
Sözleşme için kanunda geçerlilik şekli öngörülmüştür. Bu sözleşme miras sözleşmesi şeklinde yapılmalıdır. Miras sözleşmesi de resmi vasiyetname şartlarını taşımak zorundadır. Sözleşme yetkili makamlar önünde ve 2 tanıkla imzalanmalıdır.

Sözleşme Hangi Makamlar Önünde Yapılabilir?
Sulh hukuk hakimi, noter ve taşınmaz devrini konu edinen ölünceye kadar bakma sözleşmelerinde tapu memuru bu sözleşmeyi yapmaya yetkilidir.

Tarafların Farklı Zamanlarda İmzaladığı Sözleşme Geçerli midir?
Hayır, geçerli değildir. Sözleşme önceden hazırlanmış olsa bile bakım borçlusu ve alacaklısı, memur ve tanıklar imza anında bir arada bulunmalıdır.

Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinde Muvazaa Mümkün müdür?
Sözleşme 3. kişileri aldatmak için yapılıyorsa muvazaalı kabul edilir. Mirastan hakları kadar pay alamayan mirasçılar sözleşmenin geçersizliğinin tespitini isteyebilirler. Ayrıca bir tapu kaydı varsa bu kaydın iptalini talep edebilirler.

Bakım Alacaklısı Kendisine Vaad Edilen Taşınmaz İçin İpotek Koydurabilir mi?
Bakım alacaklısı hakkını güvence altına almak için yasal ipotek hakkını tapu kütüğüne şerh ettirebilir. Bu sayede iyiniyetli 3. kişilerin iyiniyeti bertaraf edilmiş olur.

Bakım Alacaklısı Hakkını Devredebilir mi?
Ölünceye kadar bakma sözleşmesinde bakım alacaklısına sözleşme ile sağlanan hak bir başka kimseye devredilemez.

Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi İptal Edilebilir mi?
Ölünceye kadar bakma sözleşmesinin iptali ve tenkisi mümkündür. Bakım alacaklısı sözleşme nedeniyle nafaka yükümlülerine karşı sorumluluklarını yerine getiremiyorsa yoksun kalan nafaka alacaklıları sözleşmenin iptalini talep edebilir. Fakat hakim burada iptal yerine bakım borçlusundan mahsup edilmek üzere nafaka alacaklarının tatmin edilmesini isteyebilir.

Bakım Borçlusu Ölürse Ne olur?
Bakım alacaklısı bakım borçlusunun ölümünden itibaren 1 yıl içinde sözleşmenin feshini talep edebilir.

Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi ile Hakları İhlal Edilen Saklı Paylı Mirasçılar Ne Yapmalıdır?
Kanunda saklı paylı mirasçı olarak gösterilen kişilerin, yani; mirasbırakanın eşinin, anne babasının ve altsoyunun, saklı payları ihlal edildiyse tenkis davası açılabilir.

T.C. Yargıtay Başkanlığı – Hukuk Genel Kurulu
Esas No.: 2021/948
Karar No.: 2023/623
Karar tarihi: 14.06.2023
Taraflar arasındaki tapu iptali ve tescil, olmadığı takdirde tenkis davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın reddine karar verilmiştir.
Kararın davacılar …, … ve … vekili tarafından istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince istinaf başvurusunun esastan reddine karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davacılar …, … ve … vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine Yargıtay 1. Hukuk Dairesince yapılan inceleme sonunda bozulmuş, İlk Derece Mahkemesi tarafından Özel Daire bozma kararına karşı direnilmiştir.
Direnme kararı davacılar …, … ve … vekili tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten sonra Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan gündem ve dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacılar vekili dava dilekçesinde; miras bırakan…’in 2701 ada 6 parsel sayılı taşınmazını mirasçılardan mal kaçırmak amacıyla muvazaalı olarak ölünceye kadar bakma sözleşmesi ile davalı oğlu …’e temlik ettiğini ileri sürerek dava konusu taşınmazın tapu kaydının iptali ile miras payları oranında tesciline, tescil mümkün olmadığı takdirde tenkise karar verilmesini talep etmiştir.
II. CEVAP
Davalı vekili cevap dilekçesinde; müvekkilinin ölünceye kadar bakma sözleşmesinin tüm gereklerini yerine getirdiğini, babaları ile ilgilenmeyen davacıların kötüniyetli olarak dava açtıklarını belirterek davanın reddini savunmuştur.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin 19.03.2019 tarihli ve 2014/395 Esas, 2019/111 Karar sayılı kararıyla; davalının babası olan miras bırakan ile kısmen birlikte yaşadığı ve babasının maddi ve manevi her türlü ihtiyacını karşıladığı, yatalak olduğu dönemde banyosunu ve tıraşını yaptırdığı, alışverişlerini yaptığı, hastaneye götürüp getirdiği, gerekli zamanlarda refakatçi olarak kaldığı ve babası olan murise karşı bakım görevini yerine getirdiği, bakım alacaklısının sağlığında akitten kaynaklanan bakım borcunun yerine getirilmediğine dair herhangi bir dava açmadığı, bu koşullar altında dava konusu taşınmazın temlikinin ivaz karşılığı olduğu, tenkis hükümlerinin de uygulanamayacağı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davacılar …, … ve … vekili istinaf başvurusunda bulunmuştur.
B. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin 27.06.2019 tarihli ve 2019/893 Esas, 2019/992 Karar sayılı kararıyla; taraf tanıklarının beyanlarından muris ile ölümüne kadar davalı oğlunun ilgilendiği, bir süre aynı hanede bir süre de yakın hanelerde yaşadıklarının anlaşılması karşısında tasarrufun muvazaalı olmadığı kanaatine varıldığı gerekçesiyle bir kısım davacılar vekillerinin istinaf başvurusunun esastan reddine karar verilmiştir.
V. BOZMA VE BOZMADAN SONRAKİ YARGILAMA SÜRECİ
A. Bozma Kararı
1. Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davacılar …, …, … vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
2. Yargıtay 1. Hukuk Dairesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile;
“…Dosya içeriği ve toplanan delillerden; mirasbırakan…’in 15.08.2014 tarihinde öldüğü geride dava dışı eşi Fatma, davacı kızları Meral, Aysel, Gülsen, Sıddıka ve Yurdanur ile davalı oğlu Doğan’ın mirasçı olarak kaldığı, mirasbırakanın …/Ataşehir ilçesinde bulunan arsa vasıflı 2731 ada 6 parsel sayılı taşınmazı 04.08.2008 tarihinde davalıya ölünceye kadar bakma akdi ile temlik ettiği anlaşılmaktadır.
Bilindiği üzere; 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun (TBK) m. 611. maddesine göre ölünceye kadar bakıp gözetme sözleşmesi, taraflarına karşılıklı hak ve borçlar yükleyen bir akittir. (818 s. Borçlar Kanununun (BK) m. 511). Başka bir anlatımla ivazlı sözleşme türlerindendir. Bu sözleşme ile bakım alacaklısı, sözleşme konusu malın mülkiyetini bakım borçlusuna geçirme; bakım borçlusu da bakım alacaklısına yasanın öngördüğü anlamda ölünceye kadar bakıp gözetme yükümlülüğü altına girer. (TBK m. 614 (BK) m. 514)).
Diğer yandan; bakıp gözetme koşulu ile yapılan temliki işlemin geçerliliği için sözleşmenin düzenlendiği tarihte bakım alacaklısının özel bakım gereksinimi içerisinde bulunması zorunlu değildir. Bu gereksinmenin sözleşmeden sonra doğması ya da alacaklının ölümüne kadar çok kısa bir süre sürmüş bulunması da sözleşmenin geçerliliğine etkili olamaz.
Kural olarak, bu tür sözleşmeye dayalı bir temlikin de muvazaa ile illetli olduğunun ileri sürülmesi her zaman mümkündür. En sade anlatımla muvazaa, irade ile beyan arasında kasten yaratılan aykırılık olarak tanımlanabilir. Böyle bir iddia karşısında, asıl olan tarafların akitteki gerçek ve müşterek amaçlarının saptanmasıdır. (TBK m. 19 (BK m. 18)). Şayet bakım alacaklısının temliki işlemde bakıp gözetilme koşulunun değil de, bir başka amacı gerçekleştirme iradesini taşıdığı belirlenirse (örneğin mirasçılarından mal kaçırma düşüncesinde ise), bu takdirde akdin ivazlı (bedel karşılığı) olduğundan söz edilemez; akitte bağış amacının üstün tutulduğu sonucuna varılır. Bu halde de Yargıtay İçtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulu’nun 01.04.1974 gün ve 1/2 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı olayda, uygulama yeri bulur.
Mirasbırakanın, ölünceye kadar bakıp gözetme karşılığı yaptığı temlikin muvazaa ile illetli olup olmadığının belirlenebilmesi içinde, sözleşme tarihinde mirasbırakanın yaşı, fiziki ve genel sağlık durumu, aile koşulları ve ilişkileri, elinde bulunan mal varlığının miktarı, temlik edilen malın, tüm mamelekine oranı, bunun makul karşılanabilecek bir sınırda kalıp kalmadığı gibi bilgi ve olguların göz önünde tutulması gerekir.
Somut olayda, mirasbırakanın terekesinde Malatya/Arapgir İlçesinde 11 adet taşınmazının olduğu ve ölümü ile taşınmazların mirasçılarına intikal ettiği kayden sabittir.
Hal böyle olunca, anılan taşınmazların temlik tarihindeki ( 04.08.2008 ) değerleri keşfen saptanıp, çekişmeye konu edilen taşınmazın tüm malvarlığı içindeki oranı belirlenerek, temlikin makul sınırlar içinde kalıp kalmadığının ve mirasbırakanın temlikteki gerçek amacının saptanması, muvazaanın bulunup bulunmadığının yukarıda açıklanan ilkeler doğrultusunda değerlendirilmesi ve kararı temyiz etmeyen davacılar Sıddıka ile Yurdanur yönünden ret kararının kesinleştiği ve böylece davalı yararına usuli kazanılmış hakkın oluştuğu da dikkate alınarak hasıl olacak sonuca göre bir karar verilmesi gerekirken eksik soruşturma ile yetinilerek yazılı olduğu üzere karar verilmesi doğru değildir…” gerekçesiyle karar bozulmuştur.
B. İlk Derece Mahkemesince Verilen Direnme Kararı
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile önceki gerekçe ile direnme kararı verilmiştir.
VI. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Direnme kararına karşı süresi içinde davacılar …, … ve … vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
B. Temyiz Sebepleri
Temyiz eden davacılar vekili; murisin ölmeden önce eşi ile yaşadığını, ihtiyaçlarının da eşi tarafından karşılandığını, terekesinde Malatya/Arapgir ilçesinde on bir adet taşınmazının olduğunu ve ölümü ile taşınmazların mirasçılarına intikal ettiğinin kayden sabit olduğunu, söz konusu taşınmazlar değerli olmayıp, zaten bu taşınmazların çoğunluk hissesini de davalı tarafın üzerine geçirdiğini, dava konusu taşınmazın tüm malvarlığı içerisindeki değeri belirlendiğinde muvazaanın bulunduğunun açıkça ortaya çıkacağını, yapılan araştırma ve incelemenin yeterli olmadığını ileri sürerek hükmün bozulmasını talep etmiştir.
C. Uyuşmazlık
Direnme Yolu ile Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık; somut olayda miras bırakanın ölünceye kadar bakma sözleşmesiyle yaptığı temlikteki gerçek irade ve amacın tespiti bakımından mahkemece yapılan araştırma ve incelemenin yeterli olup olmadığı, bu kapsamda miras bırakanın terekesinde mevcut taşınmazların temlik tarihindeki değerleri keşfen saptanıp dava konusu taşınmazın miras bırakanın tüm malvarlığı içindeki oranı belirlenip, temlikin makul sınırlar içinde kalıp kalmadığı da değerlendirilmek suretiyle sonucuna göre bir karar verilmesinin gerekip gerekmediği noktasında toplanmaktadır.
D. Gerekçe
1. İlgili Hukuk
1. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 19 uncu [mülga 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun 18 inci] maddesinin birinci fıkrası, 6098 sayılı Kanun’un 611 inci ve devamı maddeleri
2. Yargıtay İçtihadı Birleştirme Hukuk Genel Kurulunun 01.04.1974 tarihli ve 1974/1 Esas 1974/2 Karar sayılı kararı
2. Değerlendirme
1. Dava, muris muvazaası hukuksal nedenine dayalı tapu iptali ve tescil, olmazsa tenkis istemine ilişkindir.
2. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (6098 sayılı Kanun, TBK) 19 uncu [mülga 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun (BK) 18 inci] maddesinin birinci fıkrası;
“Bir sözleşmenin türünün ve içeriğinin belirlenmesinde ve yorumlanmasında, tarafların yanlışlıkla veya gerçek amaçlarını gizlemek için kullandıkları sözcüklere bakılmaksızın, gerçek ve ortak iradeleri esas alınır” şeklindedir.
3. Muvazaa kavramı, Türk Hukuk Lûgatında; ‘‘Anlaşmalı saptırma gerçek dışı durumlara gerçekmiş niteliğini kazandırma işlemi. Hukuksal bir işlem konusunda gerçek duruma aykırılıkta birleşilerek yapılan ortak açıklama (beyan) ya da ortaya konulan belgedir. Danışıklı işlem’’ şeklinde ifade edilmiştir (Türk Hukuk Kurumu, Türk Hukuk Lûgatı, Cilt I, Ankara, 2021, s. 819).
4. Muvazaa; tarafların üçüncü kişileri aldatmak amacı ile ve fakat kendi gerçek iradelerine uymayan ve aralarında hüküm ve sonuç doğurmayan bir görünüş yaratmak hususunda anlaşmaları, şeklinde tanımlanabilir.
5. Muvazaa daha çok sözleşmenin yorumuyla ilgili olduğundan, öğreti ve uygulamada kapsamlı olarak incelenmiş ve belirli kurallara bağlanmıştır. Gerek öğretide ve gerekse uygulamada muvazaa, mutlak ve nispi muvazaa olarak iki gruba ayrılmaktadır; mutlak muvazaada taraflar herhangi bir hukuki işlem yapmayı (oluşturmayı) istemezler, yalnız görünüşte bir hukuki işlem için gerekli irade açıklamasında bulunurlar; nispi muvazaada ise taraflar gerçekten belli bir hukuki işlem yapmak isterler, ancak onu saklamak amacıyla, bir başka hukuki işlemin kurulduğu görüşünü yaratmak üzere irade açıklamasında bulunurlar.
6. Taraflar ister yalnız bir görünüş yaratmayı, ister ikinci bir gizli işlem yapmayı arzu etmiş olsunlar, görünüşteki (zahiri) işlem tarafların gerçek iradelerine uymadığından, ilke olarak herhangi bir sonuç doğurmaz. Muvazaada görünüşteki işlemin her türlü hukuki sonuçtan yoksun olması, tarafların ortak iradelerinin bu yolda olmasından kaynaklanmaktadır.
7. Eldeki davanın konusunu oluşturan ve muris muvazaası olarak isimlendirilen muvazaa türünün ise Türk Hukukunda büyük bir yeri ve önemi vardır.
8. İlgili hukuk kısmına yer verilen 6098 sayılı Kanun’un genel hükmü dışında muris muvazaasına ilişkin bir düzenleme kanunlarımızda yer almamaktadır. Muris muvazaası kaynağını daha çok Yargıtay içtihatlarından ve bilimsel görüşlerden almakta ise de esas kaynağını Yargıtay İçtihadı Birleştirme Hukuk Genel Kurulunun 01.04.1974 tarihli ve 1974/1 Esas 1974/2 Karar sayılı kararı oluşturmaktadır.
9. Anılan İçtihadı Birleştirme Kararında sonuç olarak; “Bir kimsenin; mirasçısını miras hakkından yoksun etmek amacıyla, gerçekte bağışlamak istediği tapu sicilinde kayıtlı taşınmaz malı hakkında tapu sicil memuru önünde iradesini satış doğrultusunda açıklamış olduğunun gerçekleşmiş bulunması hâlinde, saklı pay sahibi olsun ya da olmasın miras hakkı çiğnenen tüm mirasçıların, görünürdeki satış sözleşmesinin Borçlar Kanunu’nun 18. maddesine dayanarak muvazaalı olduğunu ve gizli bağış sözleşmesinin de şekil koşulundan yoksun bulunduğunu ileri sürerek dava açabileceklerine ve bu dava hakkının geçerli sözleşmeler için söz konusu olan Medeni Kanunun 507 ve 603. maddelerinin sağladığı haklara etkili olmayacağına” hükmedilmiştir.
10. 01.04.1974 tarihli ve 1974/1 Esas, 1974/2 Karar sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı, miras bırakanın tapulu taşınmazlarının temliklerinde yaptığı muvazaalı işlemlere ilişkindir.
11. Muris muvazaasında, miras bırakan ile sözleşmenin karşı tarafı, aralarında yaptıkları bağış sözleşmesini genellikle satış veya ölünceye kadar bakma sözleşmesi ile gizlemektedirler. Başka bir anlatımla, miras bırakan ile karşı taraf malın gerçekten temliki hususunda anlaşmışlardır. Görünüşteki ve gizlenen sözleşmelerin her ikisinde de samimi olarak temlik istenmektedir. Ne var ki, görünüşteki satış veya ölünceye kadar bakma sözleşmesinin vasfı (niteliği) muvazaalı sözleşme ile değiştirilmekte, ayrıca gizli bir bağış sözleşmesi düzenlenmektedir. Görünüşteki sözleşmenin vasfı (niteliği) tamamen değiştirildiğinden, muris muvazaası aynı zamanda tam muvazaa özelliği de taşınmaktadır.
12. Ölünceye kadar bakma sözleşmesi ise 6098 sayılı Kanun’un 611 inci (BK’nın 511 inci) maddesinde düzenlenmiş ve bakım borçlusunun bakım alacaklısını ölünceye kadar bakıp gözetmeyi, bakım alacaklısının da bir mal varlığını veya bazı mal varlığı değerlerini ona devretme borcunu üstlendiği sözleşme şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere ölünceye kadar bakma sözleşmesi, taraflarına karşılıklı hak ve borçlar yükleyen bir sözleşmedir. Diğer bir anlatımla ivazlı sözleşme türlerindendir. Bu sözleşme ile bakım alacaklısı, sözleşme konusu malın mülkiyetini bakım borçlusuna geçirme; bakım borçlusu da almış olduğu malların değerine ve bakım alacaklısının daha önce sahip olduğu sosyal durumuna göre hakkaniyetin gerektirdiği edimleri, bakım alacaklısına ifa etmekle yükümlüdür. Bakım borçlusu, bakım alacaklısına özellikle uygun gıda ve konut sağlamak, hastalığında gerekli özenle bakmak ve onu tedavi ettirmek zorundadır.
13. Diğer yandan ölünceye kadar bakıp gözetme koşulu ile yapılan temliki işlemin geçerliliği için sözleşmenin düzenlendiği tarihte bakım alacaklısının özel bakım gereksinimi içerisinde bulunması zorunlu değildir. Bu gereksinmenin sözleşmeden sonra doğması ya da alacaklının ölümüne kadar çok kısa bir süre sürmüş bulunması da sözleşmenin geçerliliğine etkili olamaz.
14. Ne var ki, muris muvazaasını öteki nispi muvazaalardan ayıran unsur mirasçılardan mal kaçırmak amacıyla yapılmasıdır. Daha açık anlatımla, 01.04.1974 tarihli ve 1974/1 Esas, 1974/2 Karar sayılı İçtihadı Birleştirme Kararında da belirtildiği üzere bu muvazaa türünde miras bırakan, mirasçısını miras hakkından yoksun etmek amacıyla, gerçekte bağışlamak istediği tapuda kayıtlı taşınmaz malı hakkında tapu memuru önünde iradesini satış veya ölünceye kadar bakma akdi şeklinde açıklamaktadır. Bu nedenle bu tür uyuşmazlıkların çözümünde bakım borçlusuna yapılan temlikin gerçek yönünün, eş söyleyişle miras bırakanın gerçek irade ve amacının duraksamaya yer bırakmayacak biçimde ortaya çıkarılması önemlidir. Bunun için de miras bırakanın sözleşmeyi yapmakta haklı ve makul nedeninin bulunup bulunmadığı, bakım borçlusu ve diğer mirasçılarla ilişkileri, murisin yaşı, sağlık durumu, temlik edilen malın tüm mamelekine oranı gibi olgulardan yararlanılmasında zorunluluk vardır.
15. Muris muvazaasına dayalı bir davanın kabul ile sonuçlanabilmesi için miras bırakanın muvazaalı işlemi yaparken gerçek irade ve amacı mirasçılarından mal kaçırmak olmalıdır. Murisin mirasçılarından mal kaçırma amacının bulunmaması hâlinde 01.04.1974 tarihli ve 1974/1 Esas, 1974/2 Karar sayılı İçtihadı Birleştirme Kararını uygulama olanağı bulunmamaktadır.
16. Bu tür davalarda ispat yükü ise muvazaanın varlığını iddia eden tarafa aittir. Gerek 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 6 ncı maddesindeki “Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, taraflardan her biri, hakkını dayandırdığı olguların varlığını ispatla yükümlüdür” hükmü ve gerekse 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 190/1 inci maddesindeki “İspat yükü, kanunda özel bir düzenleme bulunmadıkça, iddia edilen vakıaya bağlanan hukuki sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir” hükmü uyarınca, miras bırakanın yaptığı temlikteki gerçek irade ve amacının mirasçıdan mal kaçırmak olduğunu, bu hususu ileri süren davacı taraf kanıtlamalıdır.
17. Dava açan mirasçılar, miras bırakan ile davalı arasındaki sözleşmenin dışında olduklarından üçüncü kişi konumundadırlar. Bu nedenle iddialarını tanık dâhil olmak üzere her türlü delille kanıtlamaları mümkündür. Kanunen kendilerine intikal etmesi gereken miras haklarına, miras bırakan tarafından muvazaalı olarak yapılan sözleşme ile engel olunduğundan bu sözleşmenin muvazaalı olduğunu ileri sürerek iptalini istemekte hukuki yararlarının bulunduğu açıktır.
18. Yapılan açıklamalar ışığında somut olaya bakıldığında; miras bırakan Zeynel Er 15.08.2014 tarihinde ölmüş ve geriye mirasçı olarak dava dışı eşi Fatma, davacı kızları Meral, Aysel, Gülsen, Sıddıka ve Yurdanur ile davalı oğlu Doğan kalmıştır.
19. Miras bırakanın …/Ataşehir ilçesinde bulunan arsa vasıflı 2731 ada 6 parsel sayılı taşınmazını 04.08.2008 tarihinde davalıya ölünceye kadar bakma akdi ile temlik ettiği, dosya kapsamından devredilen taşınmazın murisin tüm malvarlığını oluşturmadığı, miras bırakanın terekesinde Malatya/Arapgir İlçesinde on bir adet taşınmazının daha olduğu ve ölümü ile taşınmazların mirasçılarına intikal ettiği kayden sabittir. Miras bırakanın asıl irade ve amacının tespit edilmesi için kural olarak, miras bırakanın elinde bulunan mal varlığının miktarı, temlik edilen malın tüm mamalekine oranı, bunun makul karşılanabilecek bir sınırda kalıp kalmadığı gibi bilgi ve olguların göz önünde tutulması zorunludur. Ne var ki, mahkemece bu yönde bir değerlendirme yapılmamıştır. Eksik inceleme ve araştırma ile de hüküm kurulamayacağı açıktır.
20. Bu durumda mahkemece, yukarıda bahsi geçen taşınmazların 04.08.2008 tarihi olan temlik tarihindeki değerleri keşfen saptanıp, çekişmeye konu edilen taşınmazın tüm malvarlığı içindeki oranı belirlenerek, temlikin makul sınırlar içinde kalıp kalmadığı ve mirasbırakanın temlikteki gerçek amacının saptanmalı, muvazaanın bulunup bulunmadığı yukarıda açıklanan ilkeler doğrultusunda değerlendirilmeli ve sonucuna göre karar verilmelidir. Ayrıca açıklanan tespit ve değerlendirmeler yapılırken istinaf hakkından feragat ettiklerini belirten davacılar … ile … yönünden ilk derece mahkemesince verilen ret kararının kesinleştiği ve böylece adı geçen davacılar bakımından, davalı yararına usuli kazanılmış hakkın oluştuğu da göz önüne alınmalıdır.
21. Hâl böyle olunca İlk Derece Mahkemesince önceki kararda direnilmesi doğru olmadığından, hükmün Özel Daire bozma kararında belirtilen nedenlerle bozulması gerekmiştir.
VII. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
Davacılar …, … ve … vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile direnme kararının Özel Daire bozma kararında gösterilen nedenlerden dolayı 6100 sayılı Kanun’un 371 inci maddesi gereğince BOZULMASINA,
İstek hâlinde temyiz peşin harcının yatıranlara geri verilmesine,
Dosyanın 6100 sayılı Kanun’un 373 üncü maddesinin birinci fıkrası uyarınca İlk Derece Mahkemesine, kararın bir örneğinin Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,14.06.2023 tarihinde oy birliğiyle kesin olarak karar verildi.